Interview: Selma Selman

De ‘gevaarlijkste vrouw ter wereld’ haalt goud uit computers

De Bosnische Selma Selman stamt uit een familie van schroothandelaren. Zij sloopt auto’s en afgedankte computers en maakt er kunst van.

Ze heeft zichzelf ‘de gevaarlijkste vrouw ter wereld’ genoemd, maar vandaag is ze weinig angstaanjagend – Selma Selman (33) is in een uitstekend humeur. De kunstenaar zit behaaglijk aan een grote tafel in de metaalwerkplaats van de Rijksakademie in Amsterdam, waar ze nog voorbereidingen treft voor haar solotentoonstelling in het Amsterdamse Stedelijk Museum die woensdag opent. Hier is het tenminste warm – in het appartement dat ze huurt in de hoofdstad zijn er problemen met de kachel.

De Bosnische kunstenaar heeft een sterke band met Nederland. In 2021 kwam ze voor twee jaar naar de Rijksakademie, een plek waar talentvolle jonge kunstenaars zich verder kunnen ontwikkelen. Daardoor kent ze het hoofd van de metaalwerkplaats, Stephan Kuderna, heel goed. Hij helpt haar met haar langdurige kunstproject. “Ik maak goud”, zegt Selman lachend.

“Ik kan je er niets van laten zien, het is allemaal nog geheim. In computers zitten piepkleine hoeveelheden goud. Die kun je eruit halen, dat gebeurt op schroothopen over de hele wereld. Het proces is erg giftig, gevaarlijk voor de mensen die het doen. Wij hebben een methode gevonden om het veilig te doen. Ik stond te juichen toen we de eerste 0,009 gram goud gewonnen hadden.” Die kennis wil ze delen met mensen die nu nog gevaar lopen – naast kunstenaar noemt Selman zich ook activist. “Hopelijk kunnen ze er dan goed van leven. Goud wordt alleen maar meer waard.”

Van die minieme beetjes goud maakt Selman kleine voorwerpjes: een spijker, of zoals nu een lepel. Om succes te hebben, moet je met een gouden lepel eten, hoorde ze vroeger. En succes heeft ze: ze exposeerde in New York, Berlijn, op de Documenta in Kassel. Vorig jaar won ze de ABN Amro Kunstprijs, de reden dat ze nu in het Stedelijk haar werk mag tentoonstellen.

Stukslaan van de computers

Het ingewikkelde proces van goud winnen ziet ze als een performance. Dat begint met het stukslaan van de computers. In filmpjes is te zien hoe ze, gekleed in het zwart, zonnebril op, met een hamer de apparaten te lijf gaat. Daar komt haar gevaarlijke kant om de hoek kijken. Ook in het Stedelijk zal ze eenmalig, bij de opening van de tentoonstelling, zo’n performance doen. De brokstukken van deze uitbarsting zullen te zien zijn voor alle bezoekers. Ze wordt bij het stukslaan van de computeronderdelen geholpen door haar broer en een buurman uit Bihac, de plaats in Bosnië waar ze geboren werd en waar haar familie woont.

Daar leerde Selman van kleins af aan over de waarde van afval, haar vader zat in de schroothandel. Hergebruik is een belangrijk thema in haar werk. In het Stedelijk staan een paar afgedankte afvalgrijpers die ze heeft omgedraaid waardoor het net grote, bewegende bloemen zijn. Selman groeide op in een gezin met vijf kinderen, maar ze voelt zich onderdeel van de veel grotere Roma-gemeenschap – ook neven noemt ze broer. De buitenwereld was vijandig. “Roma-mensen worden overal gediscrimineerd.”

Als meisje werd ze in haar eigen kring niet serieus genomen. “Ik was een getalenteerd kind, ik begon heel jong met tekenen en schilderen. Twee broers-neven die ook goed konden schilderen werden veel meer aangemoedigd, omdat ze jongens zijn. Er was een lerares op de lagere school die iets in mij zag en ze moedigde me aan kunst te maken. Dat was heel belangrijk. Mijn vader en andere mannen lachten om mij. Het is een patriarchale samenleving.” Selmans vader zag overigens wel brood in haar talent. “Hij verkocht mijn werk. Ik schilderde kopieën van Rembrandt, Kahlo en Degas. En ook landschappen.”

Zelfvertrouwen kreeg ze van haar moeder. “Zij is een sterke persoonlijkheid, ook al ging ze nooit naar school en kan ze niet lezen of schrijven. Ze had nooit een kindertijd, ze was een kindbruid en werd op heel jonge leeftijd moeder. Ik zie haar meer als vriendin of zus. Moederschap was voor haar geen keuze, het werd haar opgedrongen. Als ik naar de Roma had geluisterd, zou ik nu ook kinderen hebben. Als ik zou luisteren naar niet-Roma dan was ik schoonmaakster in Duitsland. Maar ik luisterde naar mezelf en mijn moeder steunde mij.”

Beste jonge kunstenaar

Selman ging naar de kunstopleiding in Banja Luka. “Daar ontdekte ik nieuwe media en performance art. Toen wist ik wat ik wilde doen in mijn leven.” In het vierde jaar van de opleiding won ze de prijs voor beste jonge kunstenaar en mocht ze gaan studeren in New York. “Het was de eerste keer dat ik uit mijn omgeving was. Ik was nog nooit in een belangrijk museum geweest. Ik droomde van het Museum of Modern Art.”

Nu is haar werk te zien in een dependance van dat beroemde New Yorkse museum. Ze lacht uitbundig. “Het veranderde de manier waarop de mannen in mijn familie naar mij kijken. Mijn vader was erg trots dat ik in kranten en tijdschriften stond. Dat zijn vrienden over mij spraken, ik werd de perfecte dochter.”

Vond ze dat niet moeilijk, dat pas met haar succes zijn waardering kwam? Selman haalt gelaten haar schouders op. “Daar denk ik natuurlijk veel over, maar je kunt mensen niet veranderen.” Ze praat liefdevol over haar vader. Hij overleed drie maanden geleden aan kanker en ze heeft het er zichtbaar moeilijk mee. “Ik ben blij dat we tien jaar hebben kunnen samenwerken.”

Haar vader deed mee aan performances als Mercedes Matrix, waarbij ze samen een Mercedes uit elkaar halen. De onderdelen beschilderde Selman – de motorkap en de portieren werden zo aparte kunstwerken. “Weet je hoe moeilijk het aanvankelijk was om mijn vader zo ver te krijgen met mij te performen? Om te accepteren dat hij voor mij werkt? Toen hij het eenmaal deed, vroegen andere mannen opeens: mogen wij ook meedoen? Is dat geen feminisme?” Ze schatert het uit.

Mannen vindt ze ingewikkeld. “Misschien zijn ze een beetje bang voor me. Veel mannen die ik ontmoet, willen zich met mij meten, ze worden heel competitief.” Daarom heeft Selman haar perfecte man zelf gecreëerd, als kunstwerk. “Omer. Ik schrijf hem brieven. In mijn hoofd bestaat hij echt. Omer woont in Japan, hij is half mens, half robot. Als er iets vervelends is kan ik zeggen: dat is de schuld van Omer. Als er iets leuks gebeurt wil ik hem dat vertellen. Hij is de perfecte man. En de slechtste. Een monster en een engel. Ik heb hem gemaakt, ik ben compleet in controle.”

Deze verzonnen werkelijkheid is behoorlijk complex. In die wereld woont ze zelf in Jordanië, vertelt Selman lachend. “Omdat ik op een warme plek wil zijn. Mijn beste vrienden zijn katten die Duits spreken. De doktoren zeggen dat ik niet meer mag huilen omdat mijn tranen kleine mesjes worden. Dat leven heb ik voor mezelf gemaakt.”

Haar activisme brengt haar terug in de realiteit. Ze heeft een stichting opgericht die Roma-kinderen, vooral meisjes, in Bosnië financieel helpt een opleiding te volgen. “Er is veel armoede. Ik doe het omdat ik het wil, niet omdat ik me op een of andere manier verplicht voel om het te doen. Het klinkt misschien wat pathetisch, maar ik hoop dat mijn leven en bestaan ze hoop kan geven. Ik kom uit dezelfde situatie als zij.” Ze citeert uit het nummer Happiness is a warm gun van The Beatles: “She’s not a girl who misses much. Het is een mooie zin waarmee ik me verbonden voel. Ik mis nog steeds dingen, maar niet heel veel.”

ABN Amro Kunstprijs: Selma Selman, Sleeping Guards. 30/1 t/m 21/4 Stedelijk Museum Amsterdam.

In het hoofdkantoor van ABN-Amro is ook werk van Selma Selman te zien: Ophelia’s Guards. 29/1 t/m 23 oktober ma t/m vr. Gustav Mahlerplein 1, Amsterdam

Interview: Harmen van Dijk